Verplichting tot rekening en verantwoording na financieel misbruik van een oudere

In de praktijk zien wij regelmatig dat erfgenamen zich afvragen wat zij kunnen doen als zij vermoeden dat iemand financieel misbruik heeft gemaakt van bijvoorbeeld vader of moeder. Dit vermoeden ontstaat vaak wanneer de ouder is overleden en de erfenis een stuk lager uitvalt dan verwacht en er een ander familielid was die de erflater gedurende zijn of haar laatste levensjaren hielp met de financiën. In het tijdperk van internetbankieren is het immers gemakkelijk om geld over te boeken. Maar waar heb je als erfgenaam nou recht op als je vermoedt dat een deel van de erfenis verdwenen is door toedoen van een ander? In deze blog wordt ingegaan op de juridische mogelijkheden voor de erfgenamen om achteraf iets tegen het financieel misbruik te doen.

In het geval dat je als erfgenaam het vermoeden hebt dat er geld is verdwenen, zal je waarschijnlijk inzicht willen krijgen in de financiële administratie van erflater om te bekijken of je vermoedens kloppen. Een verzoek tot het afleggen van rekening en verantwoording wordt echter niet eenvoudig toegewezen. De rechtspraak laat een sterk wisselend beeld zien.

Recht op rekening en verantwoording?

Volgens vaste rechtspraak kan een verplichting tot het doen van rekening en verantwoording worden aangenomen indien tussen partijen een rechtsverhouding bestaat of heeft bestaan krachtens welke de een jegens de ander (de rechthebbende) verplicht is om zich omtrent de behoorlijkheid van enig vermogensrechtelijk beleid te verantwoorden. Een zodanige verhouding kan voortvloeien uit de wet, een rechtshandeling of ongeschreven recht.

Zo kan het zijn dat er een verplichting voor het afleggen voor rekening en verantwoording is opgenomen in een volmacht. Een volmacht is de bevoegdheid die een volmachtgever aan een ander verleent om in zijn naam rechtshandelingen te verrichten.  Zo kan een volmacht worden verleend voor het beheer van de financiën waarbij expliciet de verplichting tot het afleggen van rekening en verantwoording wordt opgenomen. Voor het ontstaan van de verplichting tot rekening en verantwoording op grond van zo’n volmacht moet de gevolmachtigde ook daadwerkelijk het beheer hebben gevoerd.

In het geval dat er wel een volmacht is verleend door erflater, maar bij die volmacht niet expliciet de verplichting tot rekening en verantwoording is opgenomen, kan onder omstandigheden toch een verplichting bestaan tot het afleggen van rekening en verantwoording. Dit kan aan de orde zijn op grond van ongeschreven recht. Ook wanneer er geen volmacht is verleend kan hiervan sprake zijn.

Als er sprake is van een rechtsverhouding die verwantschap vertoont met een of meer in de wet geregelde gevallen waarin een dergelijke verplichting is neergelegd, zoals gemeenschap, opdracht of zaakwaarneming, kan dit bijdrage aan het oordeel dat op grond van ongeschreven recht een verplichting bestaat om rekening en verantwoording af te leggen over het gevoerde beheer. Omstandigheden die ook mee kunnen spelen voor het bestaan van een verplichting op grond van ongeschreven recht zijn onder meer:

1. De reden voor het voeren van beheer
2. De verhouding tussen beheerder en rechthebbende
3. Hetgeen in de relatie tussen partijen gebruikelijk was
4. De mate waarin degene die het beheer voerde zelfstandig kon en mocht handelen
5. De mate waarin de rechthebbende in staat is geweest de handelingen van degene die het beheer voerde te overzien en voor zijn belangen op te komen.

Hierbij wordt in de jurisprudentie onderscheid gemaakt tussen erflaters die zelf het beheer geheel niet meer voerden en erflaters die hulp hebben gehad en daarnaast ook nog zelf het beheer voerden. Als de erflater hulp ontving maar ook nog zelf het beheer voerde over zijn financiën, bestaat er na het overlijden doorgaans geen verplichting meer tot het afleggen van rekening en verantwoording. Gedurende het leven kan erflater dan namelijk zelf rekening en verantwoording vragen aan degene van wie hulp wordt ontvangen. Indien erflater bij leven geen rekening en verantwoording heeft gevraagd, mag er daarom vanuit worden gegaan dat de financiële handelingen zijn verricht met instemming van erflater. Om die reden bestaat in dit geval in beginsel geen verplichting tot rekening en verantwoording na overlijden.

In het andere geval, wanneer erflater zelf het financiële beheer niet meer voerde en een ander dit deed, kan onder omstandigheden wel de verplichting tot rekening en verantwoording bestaan. Zo kan in het geval erflater in een kwetsbare en afhankelijke positie verkeerde naar ongeschreven recht een verantwoordingsplicht voortvloeien uit die afhankelijke situatie. Deze verplichting kan ook bestaan als erflater niet in staat was de handelingen van degene die het beheer voerde te overzien (door wilsonbekwaamheid). Wel is het zo dat het in familierelaties waarin één van de kinderen de zorgtaken waaronder het beheer van de financiën op zich neemt, het passend is om enige terughoudendheid aan te nemen in het vaststellen van die verplichting, in die zin dat niet elke kleine uitgave hoeft te worden verantwoord. Deze terughoudendheid vindt echter een grens bij financiële handelingen die het kind ten behoeve van zichzelf heeft verricht en financiële handelingen die wat aard en/of omvang betreft niet gerekend kunnen worden tot het normale uitgavenpatroon van de erflaatster (GHAMS:2017:1272 en RBMNE:2019:2313). Daarbij is het gegeven dat erflater bij leven zelf geen rekening en verantwoording heeft verzocht geen reden om aan te nemen dat erflater met deze handelingen heeft ingestemd of geen bezwaar had tegen deze handelingen. Bovendien geldt de verplichting tot rekening en verantwoording nog in sterkere mate als er duidelijke aanwijzingen zijn voor oneigenlijk gebruik van de volmacht en er geen sprake is van een expliciet in die volmacht opgenomen verplichting tot het afleggen van rekening en verantwoording.

Hoe zit dat in mijn geval?

Hoe het in jouw geval zit is afhankelijk van de omstandigheden van het geval. Wij kunnen uitstekend adviseren of er in uw zaak een verplichting bestaat tot het afleggen van rekening en verantwoording. Ons kantoor heeft ruime ervaring met het bijstaan van erfgenamen rondom dit soort kwesties.