Hoge Raad fluit wetgever terug op het gebied van de box 3-belasting

Door: mr. Daisy Mandema

In dit blog ga ik in op het belangrijke arrest van de Hoge Raad over de forfaitaire vermogensrendementsheffing oftewel het box 3-stelsel. Dit arrest heeft verstrekkende gevolgen voor belastingplichtigen en raakt ook de familierechtpraktijk waarbij ingeval van een echtscheiding of het verbreken van een samenwoning financiële aspecten komen kijken.

Het huidige box 3-stelsel

Sinds 2017 veronderstelt het box 3-stelsel een vaste verdeling van vermogen over sparen en beleggen: de vermogensmix. Naarmate het vermogen toeneemt, gaat het stelsel ervan uit dat belastingplichtigen een groter deel van hun vermogen beleggen. Daarnaast bevat de wet voor beide vermogenselementen een vast fictief rendement (‘het forfait’), dat de wetgever heeft gebaseerd op gemiddelde rendementen uit voorgaande jaren. Zodoende negeert de wetgever met het huidige box 3-stelsel zowel de werkelijke vermogensmix van belastingplichtigen als het werkelijk behaalde rendement.

Het arrest van de Hoge Raad

Volgens de Hoge Raad kan het huidige box 3-stelsel niet door de beugel. Het stelsel veronderstelt immers dat mensen een deel van hun vermogen beleggen, terwijl ze ook de vrijheid hebben om te sparen. Daardoor zijn vooral spaarders te zwaar aangeslagen, omdat zij weinig tot geen rente ontvingen over hun spaargeld en toch belasting moesten betalen alsof hun vermogen wél rendeerde. De Hoge Raad heeft op 24 december 2021 daarom beslist dat het huidige box 3-stelsel in strijd is met het ongestoorde recht op eigendom en het discriminatieverbod. Anders dan voorheen biedt hij voor die schending van fundamentele rechten nu wél rechtsherstel: in plaats van een fictief rendement moet de heffing uitgaan van het werkelijke rendement. De Hoge Raad heeft hierbij geen uitspraak gedaan over de wijze waarop het werkelijk behaalde rendement moet worden vastgesteld.

Het arrest van de Hoge Raad is een enorme opluchting voor veel belastingplichtigen die box 3-belasting betalen. Zij kunnen immers een oplossing tegemoet zien die ervoor moet zorgen dat het belaste box 3-voordeel in de toekomst niet hoger uitvalt dan het werkelijke rendement. Daarnaast kunnen deze belastingplichtigen voor 2021 afdwingen dat zij worden belast over het werkelijke rendement indien het werkelijke rendement lager is dan het fictieve rendement. De Belastingdienst zal bij het vaststellen van de definitieve aanslagen over 2021 namelijk rekening houden met het arrest.

Voor het verleden krijgt het arrest nog een (politiek) staartje. Voor de belastingjaren 2017-2020 profiteren namelijk alleen individuele ‘massaalbezwaarmakers’ van het arrest. Met andere woorden, als belastingplichtigen bezwaar hebben gemaakt over de jaren 2017-2020, dan komen zij in aanmerking voor het rechtsherstel dat de Hoge Raad in deze procedure biedt. Dat betekent dat zij het recht hebben om box 3-belasting te betalen in lijn met het werkelijk genoten rendement in deze jaren. Verschillende Kamerleden hebben bovendien gevraagd om het arrest en het bijbehorende rechtsherstel van toepassing te verklaren op álle belastingplichtigen die box 3-belasting betalen in de periode 2017-2020.

Naast bovenstaand dilemma laat het arrest van de Hoge Raad veel vragen open die de wetgever dient te beantwoorden. Hoe moet nu eigenlijk worden bepaald wat het werkelijk genoten rendement is? Dienen behalve inkomsten uit vermogen, zoals dividend en huur, ook kosten te worden meegenomen bij de bepaling van het werkelijke rendement, en zo ja, welke? De Hoge Raad heeft de wetgever en de politiek voor een lastig vraagstuk geplaatst. Wellicht kan in dit kader inspiratie worden geput uit de belastingstelsels van vele andere EU- en OESO landen.

Hervorming box 3-stelsel

Eén ding staat wel als een paal boven water: de wetgever moet het huidige box 3-stelsel zodanig gaan hervormen dat een evenwichtige belasting over het werkelijke rendement plaatsvindt. Dat zal een hele opgaaf blijken in een periode waarin de Belastingdienst reeds voor meer hete vuren staat.

Kortom, spaarders die belasting betalen in box 3 moeten nog even geduld hebben voor ze weten waar zij aan toe zijn.